Law and Order

Als ik aan de Amerikaanse rechtspraak denk, zie ik vooral het beeld voor me van een jury die met vurige betogen bespeeld wordt door de aanklager en de advocaat, terwijl de rechter de procesorde bewaakt. Zoals in politieseries dus. In Dallas woonde ik eens een strafzaak bij, maar zo flitsend als op tv ging het niet. Sterker nog, ik vond het zelfs een beetje slaapverwekkend. Er stond een man terecht die gewapend met een mes een greep in de kassa van een ‘drugstore’ zou hebben gedaan. Op de zitting ondervroeg voornamelijk de aanklager ’s ochtends veel verschillende getuigen, inclusief een politieagent die de verdachte had aangehouden. Ook de advocaat stelde vragen aan getuigen. Na al die getuigenverhoren had ik aan het einde van de ochtend wel een goed beeld van wat er was gebeurd, maar toch waren voor die middag nóg meer verhoren gepland. Daar heb ik niet meer op gewacht.
Dat doen we in de Nederlandse rechtszaal toch vlotter, dacht ik bij mezelf. De politie en de officier van justitie stellen een dossier samen met daarin op schrift gestelde verklaringen van de aangever, van eventuele getuigen en van de verdachte zelf. In voorbereiding op de zitting hebben de rechters, de officier van justitie en de advocaat dat dossier gelezen. In veel gevallen volstaat het om op de zitting de inhoud van het dossier met de verdachte te bespreken zonder de aangever en de getuigen nog eens te ondervragen. Zo’n zaak als ik in Dallas bijwoonde, zou in Nederland binnen enkele uren afgehandeld worden. En dat is maar goed ook: Als we het hier op de Amerikaanse manier zouden doen, zouden we heel erg veel extra rechters en juridische ondersteuning nodig hebben.

Dat de Amerikanen -omgekeerd- ook verwonderd zijn over ons rechtssysteem, bleek me vorige maand, toen een groep Amerikaanse criminologiestudenten een bezoek bracht aan onze rechtbank.  Ik nam de studenten mee naar een politierechterzitting waar een bekennende verdachte van mishandeling terechtstond. Ze vonden het onbegrijpelijk dat we in Nederland geen juryrechtspraak kennen. Daarnaast verbaasde het hen enorm dat een dergelijke mishandelingszaak op een zitting werd behandeld, terwijl het in de VS typisch iets zou zijn voor pleabargaining. Bij pleabargaining beoordeelt een rechter vooraf of er in een zaak voldoende bewijs is en zo ja, dan onderhandelen aanklager en verdachte/advocaat over de straf. Een tweede rechter toetst of de verdachte de straf uit vrije wil aanvaardt. Allemaal zonder zitting dus.

Ook al zijn onze rechtssystemen op wezenlijke punten anders, over een ding waren we het roerend eens en dat is hoe belangrijk de openbaarheid van zittingen is. Publiek is bij veruit de meeste zittingen in Nederland en de VS welkom om zelf te kijken hoe het er aan toe gaat in de rechtszaal en kan volgen hoe een vonnis tot stand komt. Zo kan er meer begrip ontstaan voor de rechtspraak. Maar ja, dan moet het publiek natuurlijk wel gebruik maken van dat recht.